Tannhäuser

Ảnh: Tannhäuser phiên bản của Royal Opera House Convent Garden-2016  

Tannhauser Overture / Sir Georg Solti - Chicago sympony orchestra

- "...dù rõ ràng niềm đam mê nhục dục bị lên án trong nội dung truyện, nhưng lại được âm nhạc đề cao. Cho đến thời điểm đó, chưa có một tác phẩm nào của Wagner có lối tiếp cận không chút e dè như vậy, khi mô tả niềm vui khoái lạc. nhục dục nơi đỉnh Venusberg với tất cả vẻ huy hoàng, rực rỡ, như một thứ vinh quang chói sáng, không hề thua kém bất kỳ một khúc tụng ca tôn giáo hay một hình tượng anh hùng nào đã từng được viết ra...". - Không có gì phải nghi ngờ khi coi "Tannhäuser" overture là một trong những Overture hấp dẫn nhất, xứng đáng được xem như một tác phẩm độc lập, một bản Thơ giao hưởng (Symphonic poem). Sự gắn kết, hài hòa của 2 chủ đề chính, những đoạn cao trào cực đã mà sau này mới biết một trong số đó là chủ đề Venusberg - chủ đề của "cái xấu" trong câu chuyện Tannhäuser, nhưng cũng vì thế mà thêm thích thú, bởi "cái xấu" nếu không hấp dẫn, lôi cuốn với vẻ đẹp riêng, thậm chí là với vầng hào quang chói sáng đến mê đắm, thì đâu thể có sức mạnh lôi cuốn, âm thầm bền bỉ khiến con người "sa ngã" đến vậy (cũng như âm nhạc vô cùng quyến rũ, đa dạng trong "Vũ khúc thần chết" của Mussorgsky hay "Salome" của Richard Strauss).
-
Mối quan hệ biện chứng của tình yêu tinh thần và thể xác đó, với thái độ miêu tả hết sức công bằng thông qua hình tượng âm nhạc của Wagner, khiến cho một câu chuyện với bối cảnh xưa cũ như Tannhäuser trở nên đáng lưu tâm với nhiều thế hệ ./.

***
Bên dưới là phần về Opera Tannhäuser trích từ bài viết "Wagner - Operas great revolutionary" trên BBC music magazine số tháng 6/2013  
***
Opera "Tannhäuser", WWV70
Sáng tác: 1842-5
Công diễn: 19 Tháng 10 năm 1845, Dresden
Bối cảnh câu chuyện là nước Đức thế kỷ 13, Tannhäuser, một ca sĩ trẻ cảm thấy lạc lõng giữa xã hội, đã rời bỏ xứ Wartburg và rồi bị cuốn vào thế giới thần tiên, mê đắm trong nhục dục của đỉnh Venus (Venusberg) nhưng rồi lại khao khát tìm về đoàn tụ với người yêu cũ, Elisabeth ngoan đạo. Trong một cuộc thi hát, dưới sự chứng kiến của lãnh chúa, Tannhäuser khiến đám đông tức giận bởi hát ca ngợi thứ tình yêu ngoại đạo trần tục. Từ đó chàng phải hành hương tới Rome để cầu mong sự tha thứ, nhưng rồi lại lạc lối. Quá tuyệt vọng, Elisabeth tự tử, hành động cuối cùng đã khiến Tannhäuser phải thay đổi và cầu xin sự cứu rỗi.
-
Ngay từ trước khi "Người Hà Lan bay" ("Der fliegende Hollander") lên sân khấu Dresden Court Opera, Wagner đã bắt tay vào viết "Tannhäuser", tác phẩm tiếp tục gắn với chủ đề tình yêu mong được cứu chuộc, nhưng lần này đã cụ thể hóa hơn với hình tượng người nghệ sĩ; hay nói cách khác, mang màu sắc tự họa rõ nét hơn. Người nghệ sĩ giằng xé giữa thế giới khoái cảm, nhục dục không chút ràng buộc của Venus và tình yêu thuần khiết tinh thần nơi trần thế của Elisabeth. Vị lãnh chúa và Wartburg, là biểu tượng đại diện cho xã hội mà Tannhäuser (hay một phần con người Wagner) luôn muốn trốn chạy. Trung tâm của tác phẩm chính là nghịch lý này, Tannhäuser (hay Wagner) một mặt muốn nổi loạn chống lại tình yêu luân lý cao đẹp, một mặt lại cảm thấy ngột ngạt, không thỏa mãn với thế giới chỉ thuần túy nhục dục vô nghĩa, và mong muốn tìm kiếm một thứ tình yêu chưa từng biết đến.
-
Nói theo cách khác, đó là sự tìm kiếm là một trạng thái cân bằng tốt hơn giữa thể chất và tinh thần, hay một nhận thức có thể dung hòa trước đòi hỏi của mỗi bên. Nhưng Tannhäuser đã bị ám ảnh quá mức, những ham muốn vẫn lấn át khiến chàng khó có thể cân bằng trở lại. Nếu chúng ta hiểu sự cứu chuộc đơn giản như một quá trình tự nhận thức hay giác ngộ, để rồi Tannhäuser thật tâm hối cải trước hy sinh của Elisabeth, thì thứ mà khiến cho con người có thể thay đổi, vượt lên chính mình đó là một tình yêu cảm thông và không vị kỉ.


Bacchanale trong Tannhauser - Metropolitan opera house 2005
-
Tuy nhiên điều đặc biệt thú vị, điểm hấp dẫn nhất trong "Tannhäuser" đó là, dù rõ ràng niềm đam mê nhục dục bị lên án trong nội dung truyện, nhưng lại được âm nhạc đề cao. Cho đến thời điểm đó, chưa có một tác phẩm nào của Wagner có lối tiếp cận không chút e dè như vậy, khi mô tả niềm vui khoái lạc. nhục dục nơi đỉnh Venusberg với tất cả vẻ huy hoàng, rực rỡ, như một thứ vinh quang chói sáng, không hề thua kém bất kỳ một khúc tụng ca tôn giáo hay một hình tượng anh hùng nào đã từng được viết ra. Đó chính là đoạn cao trào gắn với chủ đề Venusberg trong phần Overture (khúc mở màn) và âm nhạc cho quang cảnh trong phần Bacchanale (cuộc vui say hoan lạc) của Màn I (vốn được viết riêng cho phiên bản Paris năm 1861)
-
"Tannhäuser" cũng đánh dấu sự đổi mới bằng việc cơ cấu lại số lượng các aria, duet, chorus khác đi so với thông lệ vốn làm nên đặc trưng của opera truyền thống. Những dấu tích của truyền thống dù vẫn còn nhưng ngày càng mờ nhạt hơn, ngay kể cả khi so sánh với Người Hà Lan bay cũng của tác giả. Các đoạn hát nói với quy mô ngày càng phình ra và phổ biến hơn, đặc biệt thấy rõ trong đoạn "Rome Narration" (Thuật lại chuyện ở Rome) trong Màn III. Qua đó ta cũng thấy rõ việc Wagner đang cố tình tạo ra tổ hợp hình thức nhạc - thơ một cách có chủ đích, thể hiện mối liên hệ không tách rời giữa thơ và nhạc, giữa nội dung và âm nhạc, điều mà sau này làm nên đặc trưng của Wangner trong khả năng tạo âm nhạc có tính kịch cao và vô cùng gắn kết tương hỗ.
-
Buổi công diễn thành công lớn, nhưng Wagner vẫn tiếp tục thể hiện sự chưa hài lòng với phần âm nhạc, do đó tiếp tục chỉnh sửa nhiều lần về sau. Dù là tác phẩm luôn đòi hỏi giọng hát bền bỉ, dẻo dai, vắt kiệt sức của ca sĩ nhưng "Tannhäuser" vẫn luôn được dàn dựng và biểu diễn với tần suất cao, với những trích đoạn bất tử như Khúc mở màn - Overture (phiên bản với cả phần khúc hát ngâm của những người hành hương), bản "Entry of the guests" (Hành khúc đón khách) khi tới Wartburg và khúc hát Wolfram gửi tới vì sao đêm "O du mein holder Abendstern"...
-
redcloudintrousers / nhaccodien.vn  edited: yesiamhere