Đa thế giới trong tranh của John Berkey - Phần 2/2 (The many worlds of John Berkey - Illustration magazine)

Bài viết gốc bởi Jim Pinkoski - Lê Long dịch và tổng hợp

Link Phần 1

BERKEY'S ART TOOLS

"Sự thật là, nỗi sợ là nhân tố không thể thiếu trong mọi bức tranh mà tôi đã từng vẽ" "nỗi sợ thất bại hoặc cảm thấy không chắc chắn về khả năng hoàn thiện khiến tôi luôn phải nỗ lực vượt qua. Bắt đầu với tấm bảng trống trơn, với hình tham khảo hoặc phác thảo sơ bộ - hy vọng cuối cùng mọi thứ sẽ hiện ra đúng như tôi đã cẩn thận dự tính và triển khai từ tổng thể đến chi tiết". Berkey ưa chuộng Casein (protein tự nhiên), chất màu ông có thể pha với acrylics theo công thức riêng. " với cách làm riêng, rất hợp với kiểu mảng màu đặc và nhanh khô. Qua nhiều năm thử nghiệm để tìm ra công thức tối ưu, ông nói là đã thử trộn đủ thứ với chất màu nguyên để xem có ra cái gì không. "rất khó để làm hư một bề mặt sơn gốc nước, nhưng tôi đã tìm ra cách... Có những giai đoạn mọi thứ mà có thể bôi lên tóc hay cho vào miệng tôi đều trộn thử làm chất kết dính. Tôi luôn dành thời gian để tìm kiếm chất kết dính phù hợp nhất cho sơn mà mình muốn. Thế rồi đến lúc tôi kết luận la sẽ không thể có một loại sơn hoàn hảo. Nếu ai có nhu cầu, tôi có thể đưa ra một list tới 75 thứ chất mà tôi đã thử mà ko hiệu quả". Berkey thường trộn sơn acrylic với casein, loại chất protein có trong phô mai. "Đó là loại chất kết dính mạnh nhất mà  tôi biết" ông nói. Trộn nó với acrylic sẽ cho ra loại sơn có bề mặt rất khó phá hủy. Nếu Berkey muốn thay đổi chi tiết trên tranh sau khi sơn đã khô, ông phải đánh bay chỗ đó bằng giấy ráp.

"Tôi luôn thích dựa vào tham khảo tự mình vẽ hơn là ảnh chụp. Giúp tạo tính liên tục và thống nhất. Ảnh chụp có quá nhiều chi tiết mà đôi khi lại không có thứ ta cần. Thêm nữa là nó mất đi niềm vui của vẽ, sao chép từ ảnh thật là quá nhạt nhẽo. Khả năng sáng tạo từ vẽ là bất tận..." Các nét bút điêu luyện và giản lược sẽ gợi chuyển động và hình ảnh chi tiết tốt hơn, và mắt người quan sát sẽ tự tưởng tượng dựa trên những vệt màu và nội suy, lấp đầy những phần còn thiếu trong hình ảnh đó.

"tôi dùng bút lông chồn cỡ lớn (1-inch) để bắt đầu. Các chi tiết sau đó được tỉa bằng bút màu nước đàu tròn cỡ nhỏ. Hình ảnh tổng thể của tranh dựa theo phác thảo màu được tạo nên bởi bút rộng bản. Bước khởi đầu không phải là sao chép cẩn thận màu và hình dạng từ phác thảo, mà là cố gắng phát triển hơn từ bản sketch và gợi ra khả năng triển khai chi tiết về sau. Với các tranh về vũ trụ tôi luôn tự ép mình phải vẽ những thứ tôi chưa từng thấy trước đó. Khi lớp phác nền đã bị che khuất, lấp đầy, quá trình thành hình bức tranh bắt đầu, các lớp màu nối tiếp nhau để định hình nên các hình dạng. Đôi chỗ hình ảnh này lùi ra sau, bị dìm đi trong khi hình ảnh khác lại được tôn lên và được thêm vào sự sống. Cũng thường xảy ra khi một phần của bức tranh vốn khá ổn nhưng vẫn phải sửa do các vùng xung quanh được định hình, bối cảnh thay đổi khiến chi tiết cũng phải thay đổi. Tôi có không ít các bức phải bỏ dở khi đang triển khai.

Cách tiếp cận đến sản phẩm hoàn thiện của tôi là đồng hành với những thay đổi đa dạng, nhưng đôi khi bắt đầu lại từ đầu là cần thiết. Phần màu sáng phải che phủ hoàn toàn phần màu tối với độ mỏng như sữa láng lên trên, và vẫn giữ độ ẩm trên bảng đủ lâu để có thể hòa trộn với nét vẽ sau đó. Một bức tranh cảnh không gian tôi thường vẽ với ít kỷ luật hơn cả. Chúng có thể thay đổi rất nhiều so với phác thảo ban đầu, do vậy mà cũng khá vui khi vẽ. Trong hầu hết các bức vẽ theo yêu cầu khác, tôi hay phải lo lắng về việc tranh phải có độ chính xác. Có những nhận tố đòi hỏi đúng như thật. Ko phải lo về việc đó khi vẽ tranh fantasy hay sci-fi. Với hàng trăm bức vẽ không gian tôi đã làm, mỗi bức là một cách xử lý khác nhau - vơ cơ bản chúng chỉ giống nhau ở những bước lớn là phác thảo chì, vẽ lớp lót và hoàn thiện"

"Cái tôi muốn thấy đầu tiên là cách ánh sáng tác động lên hình dạng. Thông thường tôi cân nhắc về thời gian bối cảnh, là nắng hay mưa? Nơi tôi đứng cụ thể là ở đâu? Những câu hỏi đó phải được trả lời trước khi tôi đưa ánh sáng vào trong tranh. Sắp đặt ánh sáng trong tranh liên quan đến việc cái gì sẽ được quan sát và quan trọng là nó được thấy theo cách nào. Thực tế là không gian tuyền màu đen với duy nhất một nguồn sáng duy nhất: Mặt trời. Đồng thời cũng có khả năng là ánh sáng trong không gian có thể phức tạp hơn những thứ ta biết. Tôi thường tuân theo cảm nhận chủ quan tự do của người vẽ mà có thể phải thể hiện ko chỉ một nguồn sáng đơn nhất. Tôi chọn không theo truyền thống đặt ánh sáng lên một phía và làm tối phần còn lại.

"Thực tế là, tôi chưa bao giờ nghĩ mình vẽ như thực hiện một job. Nó là cách tôi sống"

GƯƠNG KÉP CỦA BERKEY

Berkey sử dụng hệ thống 2 gương (double-mirror: tạo phản chiếu 2 lần) cho chiếc bàn vẽ của mình. Gồm một chiếc gương lớn cỡ 24x30inch đặt nghiêng sau đầu ông, và một chiếc nhỏ hơn đặt trước mặt. Bất cứ thứ gì ông đang vẽ đều được phản chiếu lên tấm gương sau đầu và rồi thể hiện trên tấm trước mặt nhỏ hơn, hình ảnh trên đó sẽ giống như bức tranh được quan sát khi lùi ra xa ở khoảng cách 8 feet (~2.5m). Việc lùi ra xa quan sát tổng thể bức tranh, cũng như nhìn hình phản chiếu của tranh (flip horizontal) là điều không thể thiếu trong quá trình vẽ, giúp phát hiện ra những lỗi mà sẽ dễ bỏ qua khi chỉ quan sát ở cự ly gần lúc đang vẽ. Demi nói rằng John chế ra bộ gương này khoảng cuối thập niên 1960 vì ông chán phải mang tranh vào nhà tắm để quan sát trong gương!

Mô tả gương kép của John Berkey, bên phải là hình ảnh chụp từ clip của Greg Pro

TRANH CHỦ ĐỀ THIÊN NHIÊN VÀ HỆ THỐNG ÂM THANH TRONG XƯỞNG VẼ CỦA BERKEY

Hầu hết các nhà sưu tập, người hâm mộ Berkey đều nghĩ đến tranh sci-fi và phi thuyền không gian đầu tiên, trên mọi chủ đề khác, nhưng cũng cần nhắc lại về hàng trăm bức phong cảnh lịch sử nước Mỹ mà ông đã từng vẽ trong giai đoạn làm việc cho công ty in lịch. Những ngọn núi, nhà thờ và bến cảng đã hiện diện trên vô vàn các cuốn lịch treo tường. Cũng tương tự, từ 1967 đến 1978 Berkey đã vẽ 40-50 bức tranh về tự nhiên và câu cá cho tạp chí Sports Afield. Ông là người rất trân quý tự nhiên và luôn muốn được sống trong môi trường tự nhiên - do đó mà ông đã thiết lập hệ thống âm thanh kỹ lưỡng trong xưởng vẽ dưới tầng hầm của gia đình ông để mô phỏng, tái tạo âm thanh tự nhiên đưa nó vào trong nhà. Âm thanh của tự nhiên, tiếng chim hót... được thu vào trong thiết bị đặt sau nhà, rồi phát vào bên trong nhà thông qua hệ thống âm thanh vòm với 22 loa. Âm thanh tự nhiên sẽ được hòa trộn với âm nhạc nhẹ nhàng lặp lại theo chu kỳ làm nền. Ông nói "tôi yêu nhạc, nhưng hơn cả âm nhạc là âm thanh tự nhiên. Tôi thường kết hợp chúng với nhau. Tôi đã thu âm hàng giờ tiếng của chim chiền chiện miền Tây trong nhiều ngày." Có lần ông nghe thấy âm thanh lạ, kiểu như tiếng đứt gãy lạ phát ra trong loa, và rồi hóa ra buồng xông hơi nhà hàng xóm bị cháy, và John chính là người đầu tiên nghe thấy và gọi cứu hỏa! Vào buổi tối Berkey thường tắt hết đèn trong xưởng và nghe bản hòa tấu được ông sắp đặt kỹ càng, nhưng ông không nghe nhạc trong khi đang làm việc vào ban ngày. "Tôi có thể hoàn toàn tập trung vẽ mà không vướng bận với bất kỳ suy nghĩ nào, nhưng rất khó để tạo một cuốn băng với âm thanh nào đó có thể phù hợp ngoại trừ chính điều mà tôi đang cảm nhận tại thời điểm đó. Đấy chính là lý do tôi không muốn nghe bất cứ thứ gì khi đang vẽ"

Greg Pro thăm xưởng vẽ của John Berkey năm 1995 với đoạn video ngắn anh post trên facebook
http://www.facebook.com/video/video.php?v=418679571871&oid=309907436016

Trong đoạn mô tả có nhắc đến nhạc nền ông bật trong lúc Greg thăm xưởng là của Klaus Schulze - nhạc sĩ chuyên sáng tác nhạc điện tử dòng ambient. 2 cái tên khác cũng được nhắc đến là Brian Eno (cũng có sáng tác ambient) và Jon Mark

-ND- 

BERKEY ART BOOKS

Có 2 cuốn artbook tập hợp các sáng tác của Berkey được xuất bản. Năm 1991 Friedlander Publishing Group cho ra cuốn Painted space, gồm 56 bức tranh và 23 phác thảo. Kèm theo bài về tiểu sử của John do con gái ông là Sharon viết, đáng buồn là bà đã bị hở van tim và qua đời năm 1997, 8 ngày sau khi sinh đứa con thứ 2. Sang năm 1994 và 1996 Friedlander Publishing xuất bản 2 bộ thẻ sưu tập (collectible trading cards) có in hình 270 bức tranh khác của Berkey. Đến năm 2003, The Art of John Berkey của Jane Frank là cuốn sách thứ 2 về ông được xuất bản, với 96 bức tranh và phác thảo sơ bộ. Tính tổng thì có khoảng 450 bức tranh của ông được in và xuất bản dưới các hình thức kể trên - để lại hơn 2.500 bức khác chưa từng được in lại (tập hợp trong sách riêng, ko phải ở dạng ấn phẩm gốc mà nó xuất hiện lần đầu). Dù nhiều trang web cũng đã đăng các tranh của Berkey, nhưng dù vậy thì vẫn còn rất nhiều các tác phẩm chưa từng được biết đến rộng rãi.

BERKEY CHƯA TỪNG XEM STAR WARS

Dù Berkey nói là ông vẫn có ý định sẽ xem Star wars một ngày nào đó, nhưng điều đó vẫn chưa bao giờ xảy ra. Đầu những năm 1990 khi Michael Friedlander đang liên hệ với Berkey để xuất bản cuốn Painted space, Michael hoàn toàn kinh ngạc khi biết là ông chưa từng xem Star wars. Michael đùa là sẽ khiến ông phải xem trong lần viếng thăm tới (dùng từ "force" cũng là thần lực trong phim -ND) và John đã trả lời trong thư bằng một biếm họa vẽ chính ông bị buộc vào ghế trong trang phục Darth Vader với cái mũ đội ngược, kèm dòng chú thích "Anh không thể dùng thần lực để buộc tôi xem Star wars (You can't use THE FORCE to FORCE me to watch Star Wars!"

Berkey là người rất nhạy cảm và nhẹ nhàng, dù trong tranh ông thường ít nhiều liên quan đến những chủ đề mạnh mẽ hay thậm chí là thảm họa, chính ông cũng không thích xem thể loại phim căng thẳng có những chủ đề tương tự. "Tôi có sự tò mò về vũ trụ và tương lai, nhưng tôi không sống với nó. Tôi có đọc vài cuốn sách về khía cạnh kỹ thuật thực tế, về những thứ có thể xảy ra trong tương lai, và ở mức độ đó thì nó rất hấp dẫn, nhưng ở mức độ hư cấu thành phim thì nó khiến tôi mất đi hứng thú và thậm chí cảm thấy kinh sợ".

Do vậy mà dù có thể bị ấn tượng và thuyết phục bởi những bức tranh không gian tuyệt vời của ông, Berkey không phải là người yêu thế giới giả tưởng. "Thế giới khoa học và hư cấu (science and fiction) với tôi luôn là 2 khía cạnh đối lập. Khoa học đưa ra bằng chứng dựa trên nghiên cứu; còn hư cấu là ý tưởng mở rộng từ hiện thực. Khi phải vẽ chủ đề khoa học giả tưởng tôi luôn cố gắng đạt được cả 2, một tổ hợp hình ảnh hư cấu rất thuyết phục, làm cho người ta muốn tin. Có thể nói là hầu hết các hình minh họa là tổ hợp dạng này. Chủ đề giả tưởng cho tôi cơ hội đặc biệt để vẽ cái không có thật và rồi quan sát nó nhưng một thứ thực sự tồn tại..."

Ảnh (từ trái -phải, trên - dưới): Airport'79 Press kit art, Game cover và Đĩa CD (chơi trên win 95/98), Billboard quảng cáo King Kong năm 1976, Poster phim Dune (1984) tại Thụy Sĩ, Minh họa bìa cho Star SF.

"J.CONRAD"

Ngoài chữ ký "Berkey" vốn đã quen thuộc trong hầu hết các tranh của ông, nhà sưu tập còn để ý đến một chữ ký khác là "J.Conrad" thi thoảng xuất hiện (tên đầy đủ của ông là John Conrad Berkey) - đó là vào giai đoạn ông làm việc cùng lúc cho 2 công ty đang là đối thủ cạnh tranh của nhau như Texaco và Gulf Oil and Shell, ông không muốn cái tên người gây rắc rối hay ngăn cản việc ông nhận được cả 2 hợp đồng đó.

DỰ ÁN CÁ NHÂN

Berkey dành khoảng 1/3 thời gian để thực hiện các dự án cá nhân, ông viết năm 2003, "bế tắc trong sáng tác (painter's block)? Chưa đến lúc! Tôi có từng gặp phải, tuy nhiên, với tôi đó là lúc nên từ bỏ bức tranh. Thật lòng mà nói, hầu hết mọi bế tắc đều có thể giải quyết được, và không có lý do gì thực sự lớn khiến bạn ko thể vượt qua. Tôi đã vẽ nhiều bức, đến một giai đoạn nhất định, tôi ước tính sẽ phải mất thêm bao lâu nữa để hoàn thiện. Có nhiều bức đã bỏ dở đơn giản bởi vì tôi không còn khao khát muốn nhìn thấy nó sẽ ra sao khi hoàn thiện nữa."

BERKEY VÀ LẦN SUÝT CHẾT

Năm 1994, khi Berkey 62 tuổi, ông bị đột quỵ tại nhà và được đưa ngay tới bệnh viện. Sau này ông được chẩn đoán là bị Tách thành động mạch chủ (aortic dissection - một bệnh hiếm gặp- ND) giống với trường hợp gây ra cái chết của diễn viên John Ritter."Khi họ phát hiện ra bạn bị Tách thành động mạch chủ, thì coi như bạn đã chết" Berkey nói trong cuộc phỏng vấn năm 2004. Đáng ngạc nhiên là ông vẫn sống và hồi phục một cách kỳ diệu.

Tác giả bài viết - Jim Pinkoski với 2 cuốn lịch năm 1965 mà ông mất 5 năm tìm kiếm.

Bên dưới là Jim với poster hiếm của B&B năm 1960's gồm 19 hình minh họa trên đó.

GIẢI THƯỞNG NGHỆ THUẬT

Năm 1999 Berkey dành giải Spectrum Grand Master, năm 2000 được Association of Science Fiction and Fantasy Artists để cử Chesley Award ở mục Artistic Achievement. Ông là Khách mời danh dự tại Minicon35 ở Minneapolis, Minnesota năm 2000.

Năm 2004, John được vinh danh trong Hall of Fame có truyền thống 104 năm của Society of Illustrators (cộng đồng họa sĩ minh họa), cùng với những tên tuổi lớn như Norman Rockwell, N.C.Wyeth, Frederick Remington, và John James Audubon. Họa sĩ minh họa mà sau này là chủ tịch Hội - Vincent DiFate đã phát biểu trong lễ kỷ niệm, "Tôi không ngại khi công khai nói rằng John là người hùng tối thượng của tôi. Ông là một trong những nghệ sĩ sáng tạo và có ảnh hưởng lớn nhất của dòng giả tưởng, phong cách trực tiếp, rõ ràng với sự cân bằng hoàn hảo giữa bút pháp ấn tượng phóng khoáng và tính hiện thực đầy thuyết phục"

Thứ duy nhất khiến buổi lễ tại Newyork bớt vui đó là sức khỏe của John đã bắt đầu suy yếu. Khi trở lại nhà John bắt đầu bị chứng viên phổi hành hạ trong nhiều năm về sau.

Năm 2005. Berkey góp mặt tại triển lãm tổ chức tại ArtOrg gần Northfield, Minnesota, hình ảnh của buổi triển lãm được đăng trên mạng. 22-3-2007, là ngày được thành phố quê hương ông chọn chính thức là "Ngày John Berkey".

John Berkey qua đời do suy tim vào 29-4-2008, 75 tuổi.

KẾT

Cái cách mà Berkey tiếp cận và xử lý một cách đơn giản các chủ đề đa dạng, phức tạp một cách dễ dàng thật đáng kinh ngạc, ông là một tài năng lớn sống để vẽ xứng đáng với năng lực đó. Những người quen biết yêu tính hài hước, những câu chuyện và tính cách dễ gần của ông.

"Tôi thường nghĩ là sẽ rất tuyệt nếu bằng cách nào đó có thể lên hình toàn bộ bức tranh cùng lúc, nhưng thực tế chúng đều khởi đầu với vài mảng màu đơn độc đâu đó trên bề mặt tranh - và tôi mạnh dạn tiếp tục vẽ một cách cẩn thận vờn quanh điểm khởi đầu đó, với tâm lý sao cho ko phá hỏng nó. Điều luôn xảy ra, đó là điểm khởi đầu đó rồi sẽ không phù hợp với những gì được định hình sau đó. Đáng buồn là nó phải bị vẽ đè lên"

"Khi tôi nhìn vào cái tôi đã vẽ, tôi luôn thấy những điểm mình có thể làm tốt hơn" Berkey nói vào năm 2004 "tôi luôn lo sợ là mình sẽ làm hỏng việc. Có lẽ vì thế mà tôi luôn nỗ lực để cải thiện những gì đã có. Nhưng cuối cùng thì khi nhìn lại những gì đã làm được, về cơ bản là tôi thấy mãn nguyện"

Thông tin thêm về họa sĩ, mời ghé trang johnberkey.com

Hết

Lê Long dịch và tổng hợp từ Illustration magazine. Số 36 năm 2012. Bài viết "The many worlds of John Berkey"