Klaus_Part 1

Nghệ thuật Tiên phong Nga tại Vitebsk 1918-22

El Lissitzky - Proun
Thiết kế treo trên phố trong ngày lễ năm 1921

Bài viết gốc bởi Dimitris Lempesis, Lê Long lược dịch

http://www.dreamideamachine.com/en/?p=35027

Ảnh: Trung tâm Lưu trữ Pompidou

Năm 2018 đánh dấu kỷ niệm 100 năm Chagall với tư cách là Ủy viên mỹ thuật vùng Vitebsk, thành lập Viện nghệ thuật mở cửa tự do cho tất cả mọi người .Các nghệ sĩ tiên phong hàng đầu Nga và Liên Xô, trong đó có  El Lissitzky và Kazimir Malevich  đã được Chagall mời về dạy, tạo nên một thời kỳ hoạt động nghệ thuật sôi nổi, biến trường học thành phòng thí nghiệm cách mạng.

Triển lãm "Chagall, Lissitzky, Malevich. Avant-Garde (Nghệ thuật tiên phong) của Nga ở Vitebsk 1918-1922" được tổ chức tại Trung tâm Pompidou năm 2018 đã lưu lại những năm tháng sau Cách mạng vô cùng hấp dẫn, khi lịch sử nghệ thuật được định hình ở Vitebsk, cách xa các trung tâm chính trị xã hội chính của Nga. Qua 250 tác phầm và các tài liệu, triển lãm tập trung vào 3 nhân vật mang tính biểu tượng: Marc Chagall, El Lissitzky và Kazimir Malevich bên cạnh các tác phẩm của giáo viên và sinh viên như Vera Ermolayeva, Nikolai Suetin và Ilya Chashnik. Sống tại Petrograd và chứng kiến cuộc cách mạng Bolshevik năm 1917, tiếp nối là những đạo luật đã xóa bỏ phân biệt tôn giác và dân tộc, đã khiến Chagall lần đầu tiên cảm nhận được quyền công dân đầy đủ với tư cách là một nghệ sĩ Do thái. Bầu không khí đổi mới sau Cách mạng đã giúp ông bước vào thời kỳ sáng tạo ngây ngất, tạo ra nhiều kiệt tác. Mỗi bức tranh thời kỳ này đều như khúc tụng ca về niềm hạnh phúc của Chagall, như "Chân dung đôi với một ly rượu vang" (The Double Portrait with a Glass of Wine) 1917, hay "Bên trên thành phố" vẽ năm 1918 với hình ảnh 2 người đang yêu, Chagall và vợ ông là Bell, đang bay lên cùng những tầng mây, tự do như không khí. 

Marc Chagall, Bên trên thành phố, 1914-1918
Sơn dầu trên vải, 139x197 cm © Adagp-Paris 2018

Trái: Marc Chagall, Chân dung đôi với một ly rượu, 1917-1918, Sơn dầu trên vải, 235x137cm
Giữa: Marc Chagall, Bất cứ nơi nào trên thế giới, 1915-1919 © Adagp-Paris 2018
Phải: Marc Chagall, Phong cảnh lập thể, 1919, 100x59cm, Sơn dầu, màu keo (tempera), than trên vải. © Adagp-Paris 2018

Sau nhiều tháng, Chagall cảm thấy thôi thúc mong muốn giúp đỡ những người trẻ vùng Vitebsk, nhất là cộng đồng người Do Thái cũng có phần giống ông trước đây, thiếu một nền giáo dục nghệ thuật đầy đủ (Xuất thân trong gia đình lao động, Cha Chagall làm thuê cho hãng cá mồi và mẹ bán tạp hóa tại nhà) Khi mở cửa, trường của Chagall miễn phí cho tất cả mọi người, không giới hạn độ tuổi. Dự án của ông bao gồm cả việc tạo ra một bảo tàng, tất cả đều mang tinh thần Bolshevik, được Anatoly Lunacharsky (Chính ủy về giáo dục - Tương đương với Bộ trưởng) phê duyệt nhanh chóng vào tháng 8 năm 1918. Một tháng sau đó, ông tiếp tục bổ nhiệm Chagall làm Ủy viên Mỹ thuật vùng Vitebsk, giao ông tổ chức các hoạt động nghệ thuật kỷ niệm Cách mạng tháng 10. Trong cuốn tự truyện "Cuộc đời tôi" ông đã viết: "Những con quái thú đầy màu sắc của tôi đã tung bay trong gió trên khắp các thành phố, nở rộ cùng cách mạng. Công nhân tiến bước trên phố, hát vang Quốc tế ca. Nhìn những nụ cười của họ, tôi chắc rằng họ hiểu nghệ thuật của tôi. Nhưng nhiều lãnh đạo cộng sản thì có vẻ không vui lắm. Tại sao con bò lại màu xanh? Tại sao ngựa lại bay trên trời? Tại sao, tại sao? Những thứ này liên quan gì tới Marx hay Lenin?"

Sau những sự kiện đó, Chagall tập trung toàn bộ tâm sức cho tạo dựng trường học của mình, và nó đã chính thức khánh thành ngày 28-11-1919. Chagall đã phải hết sức nỗ lực để duy trì hoạt động, không ít giáo viên đã đến rồi đi, như Ivan Puni, nhưng cũng có những nhân tố mới quan trọng như Vera Ermolayeva, người mà sau này trở thành hiệu trưởng, và quan trọng nhất là El Lissitzky, sau này phụ trách việc in ấn, thiết kế đồ họa và tổ chức các workshop về kiến trúc.Ông cũng đã hối thúc Chagall mời Kazimir Malevich - nghệ sĩ hàng đầu của Phong trào Trừu tượng, nhà sáng lập Chủ nghĩa Siêu việt (Suprematism). Malevich nhập hội từ tháng 11 năm 1919 và ngay sau đó tạo ra bầu không khí mới tích cực thu hút nhiều sinh viên.

Vị trí Vitebsk nằm ở phía Bắc Belarus (bên trên Minsk), Chagall sinh tại Liozna (1887) gần Vitebsk, dân số Vitebsk cuối thế kỷ 19 đến trước WWII có khoảng 66.000 người trong đó hơn 1 nửa là người Do thái.

Trái: Kasimir Malevich, Tinh thần tối thươợng (Supremacy of the Spirit), 1919, Sơn dầu trên ván gỗ , 55.6 x 38.7 cm, © Adagp Paris 2018

Phải: Nikolai Souetine,Tổ hợp (Composition), 1920, Sơn dầu trên vải, 45 × 32.5 cm, © Adagp, Paris 2018

Malevich nhanh chóng thành lập nhóm "Unovis" quy tụ các giáo viên hào hứng theo đuổi phong trào nghệ thuật mới. Nhóm bắt đầu thiết kế poster, tạp chí, các hình thức truyền bá nghệ thuật đủ loại như tờ rơi bảng biển cho đến cả tem phiếu, Chủ nghĩa Siêu việt nở rộ trong đời sống xã hội. Các thành viên của nhóm trở thành các nhà truyền bá tư tưởng trong các hội chợ, các tác phẩm của họ có mặt trên xe điện, mặt tiền công trình công cộng ở mọi nơi. Các hình vuông, hình tròn và chữ nhật đầy màu sắc xâm chiếm các bức tường và khắp các con phố. Chủ nghĩa Siêu việt Trừu tượng (Suprematist Abstraction) trở thành mô hình mới không chỉ gói gọn trong trường nghệ thuật. Lissitzky, vốn được đào tạo để trở thành Kiến trúc sư, đóng một vai trò vô cùng quan trọng trong toàn bộ quá trình kể trên. Series "Proun" phi thường của ông đã giúp đưa hình khối lên không gian vốn phẳng của các nghệ sĩ phái Siêu việt, ông xem loạt tác phẩm này của mình như là "những nhà ga chung chuyển nơi các bức tranh trở thành những công trình kiến trúc". Trong khi đó, Malevich bắt đầu dành nhiều thời gian hơn cho lý thuyết và giáo dục lý luận. Với tố chất của một nhà giáo có phương pháp và sức lôi cuốn, ông đã thu hút thêm ngày một nhiều sinh viên theo học, trong khi Chagall lại có phần cảm thấy bị cô lập và bị bỏ rơi.

Giấc mơ của Chagall là phát triển một thứ nghệ thuật cách mạng độc lập về phong cách: một thứ nguyên lý song hành giúp ông lấp đầy bảo tàng và tổ chức buổi triển lãm đầu tiên vào tháng 12 năm 1919, nơi trưng bày các bức tranh của Vassily Kandinsky và Mikhail Larionov song hành cùng với các tác phẩm trừu tượng của Olga Rozanova. Nhưng với việc các lớp học dần thưa thớt đã chấm dứt giấc mơ kể trên của Chagall vào mùa xuân năm 1920. Chagall quyết định rời Vitebsk để tới sống ở Moscow, làm việc cho một nhà hát Do thái tại đó. Ông ra đi trong tâm trạng thất vọng sâu sắc, có phần ác cảm với Malevich với niềm tin rằng mình đã bị Malevich lập mưu chống lại. Sau khi Chagall rời đi, Malevic và tập thể Unovis, giờ đây chỉ với một nhà lãnh đạo, cùng nhau tiếp tục sáng tạo " xây dựng thế giới mới". Nhiều triển lãm tiếp tục mở ra tại Vitebsk và lan sang cả các thành phố khác, các ủy ban nghệ thuật được thành lập ở nhiều nơi, như các nhóm Unovis ở Smolensk, Orenburg và Moscow. Lissitzky cũng gia nhập sau đó, trở thành một phần quan trọng của phong trào Constructivism từ mùa Đông năm 1920.

El Lissitzky, Proun 1D - khoảng 1919. Sơn dầu trên vải. 71.6x96.1cm
 © Kunstmuseum-Basel, © Adagp, Paris 2018

Nội chiến kết thúc năm 1921-22 kéo theo ít nhiều thay đổi về chính trị. Chính quyền Soviet có xu hướng áp đặt hơn trong đời sống tư tưởng xã hội, các phong trào nghệ thuật không trực tiếp phục vụ lợi ích của Đảng không được khuyến khích và dần mất chỗ đứng. Đến tháng 5 năm 1922, khóa sinh viên tốt nghiệp đầu tiên cũng trở thành khóa cuối cùng. Vào mùa Hè, Malevich rời đến Petrograd cùng một số sinh viên trung thành, nơi ông tiếp tục phát triển ý tưởng về Chủ nghĩa siêu việt thể tích (Volumetric Supermatism), xây dựng các mô hình kiến trúc Utopia, với tên gọi Architectones, cho ra các sản phẩm bằng gốm sứ. Qua nhiều năm, trường nghệ thuật nhân dân của Chagall đã dần trở thành một phòng thí nghiệm mang tính cách mạng để suy nghĩ lại về thế giới.

El Lissitzky và Kasimir Malevich - Chủ nghĩa siêu việt
Phác thảo rèm trang trí cho buổi Mít tinh về Thất nghiệp năm 1920.
Than chì và mực trên giấy. 49x62.5cm
© Tretyakov National Gallery-Moscow, © Adagp Paris 2018

Nikolai Souietine, Vitebsk. Toa xe với Dấu sách, Unovis, 1920
 © Adagp, Paris 2018

Vera Ermolaeva, Ý tưởng Trang trí sân khấu cho opera " Chiến thắng Mặt trời" 1920
Mực ấn độ, vẽ bằng bút trên giấy
Photo: © National Gallery Tretyakov-Moscow, © Adagp, Paris 2018

Lazar Khidekel, Tổ hợp siêu việt với hình vuông xanh, 1921
Mực, màu nước và than chì trên giấy. 18.4x18.4 cm
© Lazar Khidekel Family Archives and Art Collection-New York, Photo: © Lazar Khidekel Family Archives and Art Collection, © Adagp, Paris 2018

Trái: Ivan Kudriashov, Chủ nghĩa siêu việt. Ý tưởng cho thiết kế Nhà hát soviet đầu tiên tại Orenburg 1920 © National Gallery Tretyakov-Moscow, © Adagp, Paris 2018
Phải: Vassily Kandinsky, Moscow. Quảng trường Đỏ 1916, Sơn dầu trên vải. 51.5x49.5cm © National Gallery Tretyakov-Moscow, © Adagp, Paris 2018

El Lissitzky, Prounenraum, (Espace-Proun) 1923
Bản phục dựng năm 1971 của Jean Leering
320x364x364cm Chất liệu Gỗ sơn.
© Peter Cox, Eindhoven, © Adagp, Paris 2018

Marc Chagall, Tổ hợp với những hình tròn và con dê (Nhà hát Do thái quốc gia Kamerny), 1920. Chất liệu sơn dầu trên bìa các tông nhiều lớp trên ván dăm  © Adagp, Paris 2018

Bài viết gốc bởi Dimitris Lempesis, Lê Long lược dịch

http://www.dreamideamachine.com/en/?p=35027

Ảnh: Trung tâm Lưu trữ Pompidou